Sociale veiligheid op het werk

Over patiëntveiligheid praten we veel in de zorg. Maar ervaar je zelf als zorgprofessional ook sociale veiligheid op het werk? En dan met name in de samenwerking met je collega’s? 

Tijdens intervisies horen we het regelmatig: de collega die iets zag misgaan, maar het niet durfde te benoemen. De aios die al drie keer op het punt stond om iets aan te kaarten, maar bang was dat het zijn beoordeling zou beïnvloeden. Of de specialist die zegt: “Ik laat het maar, ik wil geen gedoe.” Spanning tussen wat je voelt en wat je durft te zeggen.

Dat is geen onverschilligheid. Dat is zelfbescherming.

Eerst beschermen, dan openen

Als er sprake is van grensoverschrijdend gedrag, is zwijgen soms geen gebrek aan moed, maar een vorm van zelfbescherming. Kwetsbaarheid kan pas bestaan als er eerst veiligheid is. Zonder die basis is openheid te riskant, want als je iets deelt, moet je kunnen vertrouwen op respect en steun.

Daarom begint sociale veiligheid bij het erkennen dat angst er is. Dat het geen individueel probleem is, maar een gedeelde realiteit. Veel zorgprofessionals herkennen dat gevoel, maar durven er niet over te praten. En juist dat stilzwijgen houdt de cultuur in stand.

Veiligheid is de basis van leren

Een sociaal veilige werkomgeving is een lerende omgeving. Waar ruimte is om vragen te stellen, fouten te bespreken en samen te onderzoeken wat beter kan. Niet om schuldigen aan te wijzen, maar om te begrijpen.

Hoe kom je daar? Drie stappen kunnen helpen:

1. Voer een gesprek over de cultuur die leren mogelijk maakt
   Begin eens met een gesprek over wat jullie van elkaar nodig hebben om te kunnen leren. Niet over wie gelijk heeft, maar over hoe jullie samenwerken. Dat vraagt dat jullie elkaar durven aanspreken, ook op gedrag, niet alleen op inhoud. Dat je stil durft te staan bij vragen als: “Wat maakt dat jij je vrij voelt om iets te zeggen?”
   “Wat zou het makkelijker maken om eerlijk te zijn?”
   Zulke gesprekken kosten tijd, maar leveren vertrouwen op. En vertrouwen is de basis voor groei, niet controle.
2. Wees dapper en stel je kwetsbaar op
   Kwetsbaarheid is geen risico, het ís moed. Het is zeggen: “Ik weet het even niet” in een cultuur die gewend is om altijd te weten. Het is de eerste stap om samen iets te onderzoeken, in plaats van alleen te dragen. In de zorg is dat spannend, want de lat ligt hoog en de gevolgen zijn vaak groot. Maar juist dáár zit de menselijke kracht van ons vak: de bereidheid om eerlijk te zijn, ook als dat ongemakkelijk is. Elke keer dat iemand zich kwetsbaar opstelt, maakt dat voor een ander een beetje meer ruimte om hetzelfde te doen.
3. Zie tegenslagen als kansen om te leren.
   Fouten en tegenslagen horen bij leren — ze zijn geen bewijs van falen, maar signalen dat we grenzen verkennen. We kunnen er van wegkijken, of ze gebruiken als bron van inzicht. Het vraagt een verschuiving van schuld naar nieuwsgierigheid: “Wat kunnen we hiervan leren?” in plaats van “Wie had dit moeten voorkomen?” Leren is niet gericht op het ego van vandaag, maar op het doel van morgen: samen betere zorg leveren.

Een sociaal veilige werkcultuur ontstaat niet door beleid, maar door gedrag. Door de medisch specialist die zegt: “Ik had het anders kunnen aanpakken.” Door de collega die vraagt: “Hoe is het eigenlijk met jóu?” Door de aios die tóch haar stem laat horen, en merkt dat de wereld niet instort, maar opener wordt.

Het vraagt moed om iets te benoemen. Maar het vraagt evenveel moed om écht te luisteren als iemand dat doet.

Test jezelf

Wil je ontdekken hoe jij als arts leidinggeeft aan jezelf en bijdraagt aan een gezonde werkcultuur?
Doe dan de zelftest Medisch Leiderschap. Een test die inzicht geeft in jouw kwaliteiten, ontwikkelpunten en de beweging die jij kunt maken in jouw dagelijkse praktijk.