In De Dokter, oktober 2017
Een leidersrol past iedereen
Om een leider te zijn in de gezondheidszorg, hoef je niet bij VWS aan tafel te zitten lobbyen. Iedere (huis)arts kan op de eigen plek invulling geven aan leiderschap, door de verantwoordelijkheid te nemen om de zorg naar eigen inzicht vorm te geven. Twee trainers en een huisarts over medisch leiderschap.
“In mijn enthousiasme loop ik vaak voor de troepen uit, maar dat betekent niet dat iedereen als vanzelfsprekend achter mij aankomt. Ik heb ontdekt dat het beter werkt om een stapje terug te doen en anderen ruimte te geven, dan om heel hard aan ze te trekken.” Aard Verdaasdonk, huisarts in Elst en LHV-kringbestuurder, volgde de leergang Medisch Leiderschap van de LHV Academie (zie kader). Hij deed dat vooral om te groeien in zijn rol als bestuurder, maar merkt dat het beter oppakken van zijn leidersrol ook heel plezierig werkt in het praktijkteam en in de spreekkamer.
Leiderschap is voor iedereen iets heel anders, zegt Angelique van Dam, huisarts (np) en een van de trainers die de leergang verzorgt. “We hoeven niet allemaal bij VWS aan tafel te zitten om goede leiders te zijn. Leiderschap betekent dat je de verantwoordelijkheid neemt voor wat je ziet gebeuren en dat je werkt aan een manier van zorg verlenen die bij jou past en die je goed vindt. Het staat tegenover slachtofferschap.”
Van Dam werkte als huisarts, maar verhuisde door het werk van haar echtgenoot naar diverse landen waar ze werkte en aanvullende trainingen volgde, onder meer op het gebied van coaching en leiderschap. “Bij terugkomst in Nederland besloot ik de wijsheden uit andere werelden de zorg in te brengen om artsen te ondersteunen een leiderschapsrol te nemen. Hoe kun je in de dagelijkse hectiek je bevlogenheid vasthouden en de organisatie van zorg vormgeven zoals jíj het wilt? Het is zo zonde als zorgverleners vastlopen in hun werk omdat ze niet eerst zich afgevraagd hebben: wat heb ík nodig om dit werk op mijn manier en met plezier te kunnen doen? Daarmee loop je minder risico om vast te lopen met een depressie of een burn-out. In de patiëntenzorg wordt preventie een steeds belangrijker thema, waarom voor ons eigen werk dan niet?”
Pro-actief werken in plaats van reactief, is daarbij de rode draad. “Als huisarts word je regelmatig overvraagd. Zo heb ik het zelf ook ervaren. Alleen al met zorg verlenen kun je wel 24 uur per dag vullen. Het is makkelijk vanuit drukte, moeheid of slachtofferschap reactief te reageren. Maar juist een huisarts kan, als spin in het web van de zorg, pro-actief handelen. Wij zien wat er aan diverse kanten niet goed gaat, wij hebben ideeën over hoe het anders kan.”
Sterke punten versterken
Werken vanuit visie, doelgerichtheid en eigen initiatief vergt allereerst dat je jezelf kent, stelt medetrainer, coach en gynaecoloog Moniek de Boer. “Het is goed om op zoek te gaan naar wat bij jou past en wat jouw kracht is. Onbewust weten we allemaal wel waar onze sterke punten liggen, maar in de medische opleidingen is daar nauwelijks aandacht voor. Je kunt beter je sterke punten nog verder versterken dan vooral aan je zwakke punten werken. Van een 7 naar een 9 is efficiënter en geeft meer voldoening dan van een 4 naar een 6. Dingen waarop je een 9 scoort zijn de dingen waarmee je een verschil kunt maken. Juist door je bewust te worden van je kracht, kun je die beter inzetten.”
Aard Verdaasdonk ontdekte dat enthousiasmeren zijn kracht is en dat daar tegelijk het gevaar schuilt dat hij te veel aan anderen trekt. “Luisteren naar de groep en anderen ruimte geven om met initiatieven te komen en verantwoordelijkheid te geven, is erg belangrijk. Het is trouwens nog wel een hele kunst om daarbij je eigen positieve energie vast te houden, want je kunt ook het idee hebben dat ruimte geven aan anderen de ontwikkelingen remt.”
In zijn praktijk paste Verdaasdonk toe wat hij in de leergang leerde. “Een van onze praktijkverpleegkundigen is ook praktijkmanager. Wij hebben haar een wat vrijere rol gegeven in het organiseren van zaken – bijvoorbeeld bij het opstellen van het jaarplan voor de praktijk – en dat werkt heel goed. Voorheen maakten we als huisartsen zélf een veranderplan als in het werkoverleg bleek dat iets niet goed ging; nu betrekken we daarin altijd een van de assistentes of praktijkverpleegkundigen.” Ook de terugkoppeling van telefoontjes die de assistentes hebben aangenomen is nu (via de agenda) beter geregeld, zodat zij zich beter toegerust voelen om patiënten te woord te staan. Leiderschap is kortom vaak een stapje terugdoen om anderen ruimte te geven, hoe tegenstrijdig dat ook klinkt, zegt Verdaasdonk. “Niet meteen willen oogsten, maar eerst zaaien en het zaadje te tijd geven om te ontkiemen. Dat was overigens ook precies wat ik van medecursisten terugkreeg: ga eerst eens even op je krent zitten.”
Samenwerken
Om de zorg te kunnen vormgeven naar eigen inzicht, is doelmatige samenwerking met anderen essentieel. Samenwerking binnen het team, maar bijvoorbeeld ook met specialisten. Om daadwerkelijk te kunnen oefenen in die samenwerking, is de leergang ook voor niet-huisartsen opgesteld. Van Dam en De Boer prijzen de LHV Academie om die vooruitstrevendheid. “Er zijn weinig beroepsorganisaties die over hun grens durven te kijken in het cursusaanbod, terwijl dat zoveel winst biedt”, zegt Van Dam. “Je hebt elkaar nodig om betere zorg te creëren. Het werkt niet als ieder in z’n eigen silo hard blijft werken om dingen voor elkaar te krijgen.”
Voor Verdaasdonk werkte de intensieve kennismaking met een aantal specialisten inderdaad een eye-opener. “Je hoort ineens heel veel over de dynamiek in ziekenhuizen. Wij huisartsen hebben te maken met een zorgverzekeraar en met VWS, maar zij ook nog eens met een Raad van Bestuur en een Raad van Toezicht. Ik begrijp nu beter hoe dat werkt en hoe dat voor hen is. Voorheen wilde ik in het contact met een specialist altijd even snel overleggen, nu neem ik meer tijd voor zo’n gesprek en kan ik meer begrip opbrengen voor het verhaal van de ander.” De Boer: “Dokters zijn oplossingsgericht. We willen van A naar B. Maar we vergeten soms dat de onderlinge relatie bepaalt of we dat gedaan krijgen.”
Eigen stevigheid
Jezelf leren kennen en vanuit die ‘stevigheid’ nieuwsgierig zijn naar wat de ander te bieden heeft, elkaar de ruimte geven en inspireren is van essentieel belang voor leiderschap, zegt van Dam. “Er was een huisarts die altijd over zichzelf had gedacht dat ze geen leiderstype was en ‘dus’ maar moest volgen. Ze is niet het type dat op de bres gaat staan en hard gaat roepen, maar zij kwam erachter dat ze heel goed anderen ergens warm voor kan maken én goed kan luisteren. Door dat bewuster in te zetten, heeft ze een andere sfeer kunnen creëren in haar praktijk, met meer betrokkenheid van de medewerkers en veel meer de neuzen één kant op. Haar leiderschap bleek te liggen in het versterken van onderlinge relaties.”
Verdaasdonk merkt dat hij ook zijn bestuurswerk tegenwoordig anders invult. “Ik streef al jaren naar meer bestuurlijke samenwerking tussen verschillende huisartsenorganisaties in onze regio. Dat leek maar niet van de grond te komen, maar juist nu ik meer luister en het initiatief meer bij anderen laat, lijkt het ervan te komen.” Hij past zijn nieuwe kennis en vaardigheden overigens ook in de spreekkamer toe. “Als huisartsen hebben we geleerd verschillende opties met de patiënt door te spreken en de keuze vervolgens bij de patiënt te laten. Ik had dat wat losgelaten omdat ik dokter ben ik een dorp waar veel mensen het antwoord van de dokter verwachten. Maar daar ben ik toch weer wat van teruggekomen. Zeker met jongere patiënten overleg ik weer veel meer. Zij vinden het plezierig om medeverantwoordelijk te zijn voor besluiten.”
Leergang Medisch Leiderschap
De LHV Academie organiseert vanaf 15 november opnieuw de leergang Medisch Leiderschap, gegeven door trainers Angelique van Dam (huisarts, np) en Moniek de Boer (gynaecoloog) van trainingsbureau Lemniscaap. De leergang bestaat uit zes cursusdagen in Doorn en is ook opengesteld voor andere artsen. Thema’s die aan de orde komen zijn onder meer: eigen waarden, eigen visie en eigen kracht, leiderschap vanuit verbinding, kijk op organisaties en toepassing in de eigen werkpraktijk. De leergang wordt afgesloten met een persoonlijk document ‘Wie wil ik zijn binnen de gezondheidszorg?’
Tussen de trainingsdagen door zijn er voor iedere deelnemer individuele coachingssessies met een van de trainers en conference calls met de hele groep, bedoeld om elkaar te inspireren en het geleerde vast te houden in de dagelijkse praktijk.
Meer informatie en opgave via lhv.nl, onder Nascholing